حمله پانیک یک واکنش ناگهانی اضطرابی است که بدون هشدار ظاهر میشود و با علائمی شدید همراه است. طبق آمار، حدود ۲۶٪ افراد در طول زندگی حداقل یکبار آن را تجربه میکنند و زنان دو برابر مردان در معرض آن هستند. حمله معمولا بین ۵ تا ۲۰ دقیقه طول میکشد و با رواندرمانی و تکنیکهای تنفسی قابل درمان است.
علائم شایع حمله پانیک:
- تپش قلب شدید
- تعریق و لرزش
- نفستنگی یا احساس خفگی
- ترس از مردن یا دیوانهشدن
- سرگیجه، تهوع، بیحسی
- احساس جدایی از واقعیت
بارها در اتاق درمان از مراجعینم شنیدم که مراجع با صدایی لرزون و نگاه پر از اضطراب میگه: داشتم خرید میکردم، یههو قلبم شروع کرد به تند زدن، حس کردم دارم خفه میشم، دستهام میلرزید، بدنم یخ کرده بود، واقعا فکر کردم دیگه دارم تموم میکنم (میمیرم).
و من درحالیکه میدونم چقدر این تجربه ترسناک بوده، براش توضیح میدم: بذار خیالت راحت کنم. خیلی از آدمها همین رو تجربه میکنن. اسمش هست حمله پانیک.
ولی یه نکته خیلی مهم رو همیشه همون اول جلسه روشن میکنم:
- هر اضطرابی، حمله پانیک نیست.
- هر تپش قلبی یا گیجی و تنگی نفس، نشونه پانیک نیست.
- اگه سالی یه بار تو اوج استرس یه کم حالت بد شد، لزوماً به معنی حمله پانیک نیست.
حمله پانیک یه چیز دیگهست. شدید، ناگهانی، بیخبر.
میتونه وقتی باشی تو صف نون، پشت فرمون یا حتی وسط یه مهمونی… و یهو انگار بدن تصمیم میگیره آژیر خطر بزنه، بدون اینکه واقعا خطری وجود داشته باشه. توی این مقاله، میخوام براساس تجربههام توی اتاق درمان، برات تعریف کنم:
حملات پانیک دقیقا چی هستن. چرا اتفاق میافته و چه فرقی با اضطراب معمولی یا حتی سکته قلبی داره و مهمتر از همه چطور میتونی بفهمی که دچارش شدی و راه کنترلش چیه.
اگه این تجربه برات آشناست یا کسی رو میشناسی که چنین حالی رو پشتسر گذاشته بدون که تنها نیستی و این مقاله دقیقا برای تو نوشته شده است.
حملات پانیک چیست

اختلال پانیک یکی از انواع اختلالات اضطرابی است که در آن فرد بهطور مکرر دچار حملات ناگهانی ترس یا وحشت میشود. همهی ما گاهی در زندگی، احساس اضطراب یا وحشت را تجربه میکنیم. این واکنشی طبیعی به موقعیتهای استرسزا یا خطرناک است.
اما فردی که دچار اختلال پانیک است، این احساسات را بهطور منظم، ناگهانی و بدون دلیل مشخصی تجربه میکند.
علائم پانیک Panic

توی این بخش قراره درباره علائمی صحبت کنم که بارها و بارها از زبان مراجعینم شنیدم. راستش خیلیها وقتی وارد اتاق میشن، از چیزی حرف میزنن که توصیفش برام آشناست. یکی میگه: «یهدفعه دلم ریخت، نفسم بند اومد، مطمئن بودم دارم سکته میکنم!»
اون یکی میگه: «بدنم یخ کرد، قلبم تاپ تاپ میزد، حتی حس میکردم دارم از بدنم جدا میشم!»
علائم حمله پانیک معمولا ناگهانی شروع میشن و خیلی شدیدتر از اون چیزیان که توی اضطرابهای معمولی میبینیم. اینا چیزاییان که ممکنه تجربه کنی:
- تپش قلب یا احساس کوبش قلب
- نفسنفس زدن یا احساس تنگی نفس
- حالت تهوع، دلپیچه یا آشفتگی شکم
- لرزش دست و بدن
- احساس خفگی
- درد یا فشار در ناحیه قفسه سینه
- احساس سرما یا گرگرفتگی ناگهانی
- تعریق زیاد
- احساس گیجی، سبکی سر یا بیتعادلی
- گزگز یا بیحسی در انگشتان، صورت یا بدن
- خشکی دهان
- احساس جدایی از بدن یا واقعیت (دیپرسونالیزیشن و دریالیزیشن)
- ترس شدید از مردن، دیوونه شدن یا از کنترل خارج شدن
حمله پانیک چقدر طول میکشد
یه نکتهای که تو جلسات زیاد ازم میپرسن اینه: «این حملات پانیک چقدر طول میکشن؟ همیشه اینقدر شدید میمونن؟ یعنی ممکنه بدتر بشه؟»
این علائم معمولا بین ۵ تا ۲۰ دقیقه ادامه پیدا میکنن، ولی بعضی از مراجعینم گفتن که حمله براشون حتی تا نزدیک یک ساعت طول کشیده.
و من معمولا میگم: «ببین، تعداد حملات از یه نفر به نفر دیگه فرق داره. بعضیها ممکنه ماهی یکیدو بار دچار پانیک بشن، بعضیها چند بار توی هفته. بستگی به شدت اختلال داره.»
ولی یه چیز مهمتر اینه که بدونی: با وجود اینکه حمله پانیک خیلی ترسناکه؛ اما خطرناک نیست.
یعنی واقعا قرار نیست سکته کنی، نمیمیری و احتمالش کمه (ولی صفر نیست) که کارت به بیمارستان بکشه.
بدنت داره یه واکنش اضطراری میده، نه اینکه عضوی از بدنت آسیب دیده باشه.
و یه چیز دیگه که تو اتاق درمان همیشه بهش اشاره میکنم اینه:
همهی این علائمی که گفتیم، ممکنه دلایل دیگهای هم داشته باشن. مثلا ضربان قلب بالا ممکنه از فشار خون پایین باشه، نه الزاما پانیک. یا مثلا تنگی نفس میتونه از یه حساسیت یا کمخونی باشه. پس برای تشخیص درست، حتما باید همهی جوانب بررسی بشه.
خلاصهش اینه که اگه چند تا از این علائم رو داری، لزوما به این معنا نیست که حتما دچار اختلال پانیک شدی. تشخیص درست، گفتوگو با روانشناس و بررسی کامل علائم و سابقه اتفاق میافته. درست مثل همون کاری که ما اینجا توی اتاق درمان انجام میدیم.
علائم پانیک در کودکان
یکی از تجربههای خاص اتاق درمان، زمانی بود که مادر یه دختر ۹ ساله با نگرانی اومد و گفت:
«دکتر، بچهم هرشب که میخواد بخوابه، یهدفعه نفسش تند میشه، گریه میکنه، میگه قلبم داره تند میزنه»
بذار همینجا شفاف بگم: بچهها هم میتونن حمله پانیک رو تجربه کنن؛ اما چون هنوز مثل بزرگترها نمیتونن احساساتشون رو دقیق توصیف کنن، معمولا با علائم جسمی خودشونو نشون میده.
علائمی که ممکنه در کودک دیده بشه:
- ضربان قلب تند یا احساس درد در سینه
- احساس خفگی یا تنگی نفس
- لرز یا تعریق زیاد
- گریه ناگهانی یا بیقراری
- ترس شدید از مرگ یا اینکه اتفاق بدی بیفته
- دلدرد یا حالت تهوع
- احساس گیجی یا ضعف
- چسبیدن به والدین و نرفتن به مدرسه
- بیخوابی یا ترس از تنها خوابیدن
گاهی این حملات موقع جدا شدن از والدین، رفتن به مدرسه یا حتی شبها قبل از خواب رخ میده. و خب، برای بچهای که هنوز نمیدونه اضطراب یعنی چی، این تجربه میتونه واقعا وحشتناک باشه.
در چنین موقعیتی، همیشه به والدین میگم:
«شما مهمترین ستون آرامش بچهتون هستید. سرزنشش نکنید، نترسونیدش، فقط کنارش باشید و کمکش کنید حس امنیت رو دوباره پیدا کنه.»
یادت باشه، تشخیص دقیق حمله پانیک در کودکان، نیاز به بررسی تخصصی داره. پس اگه این علائم رو در فرزندت دیدی، حتما با یه روانشناس کودک مشورت کن.
برای درمان پانیک چه باید کرد؟
چند وقت پیش، یه مراجع جوون اومد که با وحشت گفت: من دیگه نمیخوام زندگی کنم، هرروز این حملههای لعنتی منو میکشن. درمان داره؟ یا باید تا آخر عمرم همینطوری زندگی کنم؟
بذار همین اول یه چیز مهم رو بهت بگم: بله، پانیک قابل درمانه. و نه، قرار نیست تا آخر عمرت باهاش بجنگی.
در اتاق درمان، ما این جمله رو زیاد میشنویم و در برابرش، کلی راهکار و تجربه موفق داریم. درمان پانیک فقط قرص نیست، فقط حرف زدن هم نیست؛ یه ترکیبیه از فهمیدن، آگاه شدن، تمرین کردن و گاهی هم دارودرمانی.
گفتوگو درمانی؛ مخصوصا CBT (درمان شناختیـرفتاری)
در CBT بهت کمک میکنیم افکارت رو بشناسی، اون باورهای پنهانی که حمله رو شعلهور میکنن کشف کنی و تکنیکهایی یاد بگیری که توی دل حمله، بتونی آرومتر بشی. یاد میگیری چطور نفس بکشی، چطور بدنت رو آروم کنی و چطور مغزت رو با واقعیت تنظیم کنی.
دارودرمانی (با تجویز پزشک)
بعضی وقتا شدت حملهها زیاده یا فرد اونقدر فرسودهست که اول باید بدنش آروم بشه تا ذهنش بتونه تمرین کنه. تو این مرحله، ممکنه روانپزشک داروهایی مثل SSRIها یا گاهی داروهای ضداضطراب رو تجویز کنه تا چرخهی ترس و حمله شکسته بشه. البته تحت نظر با دوز کنترلشده و حتما با برنامهی خروج.
تمرین و سبک زندگی
خیلی از مراجعهام وقتی سبک زندگیشون رو عوض کردن، تاثیر درمان رو دو برابر دیدن. مثلا:
- ورزش سبک اما منظم (مثل پیادهروی یا یوگا)
- خواب کافی
- دوری از قهوه، شکر زیاد، الکل و سیگار
- یاد گرفتن تکنیکهای آرامسازی بدن و ذهن
شناخت محرکها
گاهی لازمه بدونی چی باعث شروع حملههات میشه. شلوغی؟ تنهایی؟ فشار کار؟ گذشته؟ اینا رو با هم تو جلسات کشف میکنیم. وقتی بدونی محرک چیه، بهتر میتونی پیشگیری کنی.
در نهایت پذیرفتن خودت و بدنت، پانیک دشمنت نیست، یه علامته؛ یه سیگنال از بدنت که داره میگه: یه چیزی درست نیست، کمکم کن. پس بهجای جنگیدن، بیا به صدای بدنت گوش بدیم. بیا توی اتاق درمان با هم قدم به قدم، راه درمان رو پیدا کنیم.
در هنگام حمله پانیک چه کار کنیم؟

- به خودتان یادآوری کنید که این حمله تهدیدکنندهی زندگی نیست.
- اگر ممکن است، در همان جایی که هستید، بمانید.
- آرام و عمیق نفس بکشید.
- به خودتان یادآوری کنید که این حمله خواهد گذشت.
- روی تصاویر یا افکار مثبت، آرامبخش و دلپذیر تمرکز کنید.
چه قرصی برای حمله پانیک خوبه
در این بخش، میخوام خیلی ساده برات توضیح بدم که چه داروهایی ممکنه برات تجویز بشه و چرا اصلا بعضیها به دارو نیاز دارن.
اگه حملات پانیک زیاد تکرار بشه و با روشهای غیردارویی مثل تنفس، ذهنآگاهی یا رواندرمانی کاهش پیدا نکنه، اونوقت دارو میتونه به مغز کمک کنه تا دوباره به حالت تعادل برگرده. داروها اینجا نقش یه تکیهگاه موقت رو دارن، نه یه راهحل دائمی.
داروهایی که معمولا استفاده میشن:
- ضدافسردگیهای ملایم از خانواده SSRIها
(مثل سرترالین، فلوکستین، یا سیتالوپرام)
اینها بهمرور مغز رو آرومتر میکنن. اثرشون معمولا بعد از چند هفته دیده میشه. - داروهای فوری مثل بنزودیازپینها
(مثل آلپرازولام یا لورازپام)
اگه پانیک ناگهانی بزنه، اینا خیلی سریع عمل میکنن؛ ولی چون ممکنه وابستگی بیارن، فقط در شرایط خاص و کوتاهمدت تجویز میشن.
یه یادآوری مهم:
اینکه کدوم دارو برات مناسبه، کاملا به شرایط خودت بستگی داره. هیچوقت سر خود دارو مصرف نکن. توی جلسه مشاوره اگه نیاز باشه، روانپزشک کنارت خواهد بود تا نسخهی مناسب رو بنویسه و ماهم درطول مسیر درمان کنارت هستیم.
درمان پانیک چقدر طول میکشد
راستش رو بخوای، هیچ دکتر و رواندرمانگری نمیتونه با قاطعیت بگه درمان دقیقا چند روز یا چند هفته طول میکشه. ولی میتونم برات یه نقشهی کلی بکشم:
۱. شدت علائم و مدت درگیری
کسی که چند ماهه دچار حملههای پانیک شده، طبیعتا مسیر کوتاهتری داره نسبتبه کسی که سالها باهاش زندگی کرده، بدون اینکه کمک تخصصی بگیره. شدت علائم و ریشهی اضطراب خیلی مهمه توی زمان درمان.
۲. پاسخ مغز به درمان
بعضی افراد با چند جلسه CBT (درمان شناختی رفتاری) احساس میکنن حملههاشون خیلی کم شده یا حتی قطع شده. بعضیها هم نیاز دارن مدتی طولانیتر با درمانگرشون کار کنن تا ریشههای فکری و الگوهای رفتاری نادرست رو شناسایی و اصلاح کنن.
۳. در صورت نیاز به دارودرمانی
داروها معمولا بین ۲ تا ۸ هفته زمان میبرن تا تاثیر خودشون رو نشون بدن؛ اما درمان فقط مصرف دارو نیست، بلکه همزمان با دارو باید مهارتهای ذهنی و بدنی هم تمرین بشه.
۴. تعهد مراجع به فرایند درمان
بذار رک بگم: درمان مثل باشگاه رفتنه. اگه جلسات رو پشت گوش بندازی، تمرینها رو انجام ندی و صرفاً انتظار معجزه داشته باشی، زمان درمان طولانیتر میشه. ولی اگه پیوسته، جدی و با انگیزه ادامه بدی، حتی در ۸ تا ۱۲ جلسه میتونی اثرات قابلتوجهی ببینی.
انواع پانیک
خیلی وقتا مراجع با این جمله شروع میکنه: «ولی دکتر، من اون حالتی که تو فیلمها نشون میدن رو ندارم!»
واقعا هم درسته. حملات پانیک همیشه به یه شکل ظاهر نمیشن. بعضیا آشنا و قابلشناساییان، بعضیا هم اونقدر پنهان و خاصن که سالها اشتباه تشخیص داده میشن. بیاین باهم نگاهی بندازیم به انواع رایج پانیک:
۱. پانیک کلاسیک یا مشخصشده (Expected Panic)
این نوع از پانیک معمولا در پاسخ به یک محرک خاص شروع میشه. مثلا:
- دیدن ارتفاع زیاد
- وارد شدن به یک مکان بسته
- پرواز با هواپیما
- یا حتی شنیدن صدای خاصی
اینجا مغز قبلا یه تجربهی ترسناک رو ذخیره کرده و حالا با دیدن همون شرایط، سریع آژیر خطر رو میکشه.
۲. پانیک غیرمنتظره یا ناگهانی (Unexpected Panic)
اینجاست که فرد میگه: یهو! بیدلیل! وسط روز! بدون هیچهشداری، یه حمله اومد!
این نوع از حمله پانیک هیچ نشونهی قبلی یا موقعیت خاصی نداره. فرد ممکنه روی مبل نشسته باشه یا در حال قدم زدن باشه و ناگهان دچار علائم شدید پانیک بشه.
۳. پانیک شبانه (Nocturnal Panic Attacks)
بله! بعضی مراجعین از خواب میپرن با احساس خفگی، تپش قلب و ترس شدید. این نوع پانیک در حین خواب اتفاق میافته و با بیدار شدن، فرد کاملاً گیج و ترسیدهست.
۴. پانیک با علائم جسمی غالب (Somatic Panic)
گاهی حمله پانیک خودش رو فقط با علائم بدنی نشون میده، بدون اینکه فرد لزوماً احساس ترس کنه. مثلاً فقط سرگیجه، تپش قلب یا دلآشوبی. همین باعث میشه خیلیها به اشتباه فکر کنن مشکلشون فقط جسمیه و سراغ قلب یا گوارش میرن، نه روانشناس!
۵. پانیک پنهان یا خاموش (Silent Panic Attack)
نوعی حملهی بیسروصداست که ظاهر بیرونی نداره؛ اما درون فرد غوغاست. ذهن پر از ترس، افکار آشفته، دلشورهی شدید، بدون اینکه تپش قلب یا تعریق زیادی دیده بشه. این نوع پانیک خیلی وقتا از دید اطرافیان پنهون میمونه ولی برای فرد بسیار طاقتفرساست.
تجربه علی و سارا از تجربه حملات پانیک
تو یکی از جلسات، علی، مردی ۳۵ ساله با ظاهر آروم و منطقی، نشست روبروم و گفت:
«دکتر، من فکر میکردم دارم سکته میکنم… دستهام میلرزید، قلبم داشت از جا کنده میشد، نفسم بالا نمیاومد… همهچی تو چند دقیقه شروع شد. فقط تونستم خودمو برسونم بیمارستان. ولی جواب نوار قلب و آزمایشام… هیچی! همه گفتن سالمی»
حملههای علی، از همون نوع کلاسیک و ناگهانی بودن. بدون هشدار. وسط رانندگی، سرکار، حتی وقت بازی با بچهاش. همین بیثباتی، زندگیاش رو قفل کرده بود. تا جایی که دیگه از خونه بیرون نمیرفت، چون همیشه میترسید دوباره «همون اتفاق» بیفته.
درمان: ما با کمک جلسات CBT (درمان شناختی-رفتاری) شروع کردیم. علی یاد گرفت افکار اشتباه و ترسهاشو شناسایی کنه و بهجاش مهارتهای تنفسی و ذهنآگاهی رو تمرین کنه. تو کمتر از سه ماه، تعداد حملاتش نصف شد و کنترل بیشتری روی خودش پیدا کرد.
تجربه سارا درباره حملات پانیک
یه دختر ۲۷ ساله، پرانرژی با ظاهری کاملا شاد. توی اولین جلسه با لبخند اومد ولی فقط چند دقیقه طول کشید تا گفت:
«هیچکس باور نمیکنه که من تو خواب از ترس میپرم. انگار دارم خفه میشم. دلم آشوبه، همهچی دور سرمه میچرخه. بعد یههو بیدار میشم. بدنم یخه. میترسم بخوابم، چون فکر میکنم شب بعدی، دیگه بیدار نمیشم.»
درمان: سارا حملات شبانه (پانیک نکتورنال) داشت. همونهایی که حتی تو خواب هم رها نمیکنن. با راهکارهای رفتاری خواب (Sleep hygiene)، تمرین تنفس قبل خواب و گفتوگوهای درمانی تونست ریشه ترسهاشو بفهمه. دارودرمانی ملایمی هم بهش کمک کرد خوابش تنظیم بشه. بعد از یک ماه، شبها راحتتر میخوابید و از پانیکهای شبانه خبری نبود.
راهکارهای پیشگیری حملات پانیک توسط اکرم نظرکرده روانشناس فکر زیبا

همیشه توی اتاق درمان، وقتی مراجع از شدت حملاتش کم میشه و یهنفس راحت میکشه، با یه سوال مهم میاد سراغم: «حالا چیکار کنم دیگه سراغم نیاد؟»
بیا باهم مرور کنیم راههایی رو که واقعاً میتونن از برگشت حملههای پانیک جلوگیری کنن یا حداقل تعدادشون رو حسابی کم کنن.
۱. تمرین تنفس درست و تکنیکهای آرامسازی
نفس عمیق کشیدن فقط شعار نیست. تمرینهای تنفسی مثل دم و بازدم عمیق، یا تکنیکهای ریلکسیشن (مثل شلکردن عضلات) کمک میکنه مغز بهت یادآوری کنه: «الان امنی!»
تو اتاق درمان به مراجعینم تمرینهایی یاد میدم که توی خونه، هرروز چند دقیقه انجام بدن. معجزه میکنه.
۲. فعالیت بدنی منظم
ورزش کردن کمک میکنه هورمونهای استرس متعادل بشن. پیادهروی، یوگا، دوچرخهسواری یا هر حرکتی که بدنت رو به کار بندازه مثل یه ضدپانیک طبیعی عمل میکنه.
۳. خوندن کتابهای خودیاری (خوددرمانی علمی)
کتابهایی که بر اساس CBT نوشته شدن، برای مدیریت افکار اضطرابی عالیان. یه لیست پیشنهادی بهت میدم که میتونی با مشاور یا درمانگرت بررسیشون کنی. مثل کتاب زندگی خود را بیافرینید.
۴. حذف یا کمکردن محرکها
کافئین، قند بالا، الکل و نیکوتین مثل بنزینان روی آتش اضطراب. یه لیوان قهوه بیشتر از حد، گاهی تنها جرقهی شروع یه حملهست.
۵. خواب خوب؛ نه لوکس، بلکه واجب!
بدن خسته، ذهن خسته میسازه و ذهن خسته راحتتر دچار اضطراب میشه. خواب باکیفیت (۷ تا ۸ ساعت) یکی از بهترین پیشگیریهاست.
۶. ارتباط با گروههای حمایتی یا گفتوگو با درمانگر
آدم وقتی تنهاست، بیشتر درگیر افکار منفی میشه. اما وقتی در مورد ترسهاش حرف میزنه، قدرتش رو از اون ترسها پس میگیره.
انجمن پرسش و پاسخ درباره پانیک اتک
حملات پانیک میتونن تجربهای بسیار ترسناک و آزاردهنده باشن؛ اما خوشبختانه درمانهای مؤثر و روشهای مدیریتی وجود دارن که میتونن به شما کمک کنن تا این حملات رو کنترل کنید و کیفیت زندگیتون رو بهتر کنید. درک این اختلال و دنبال کردن درمانهای مناسب، قدمهای مهمی برای بهبود هستند.
حالا که با هم این مسیر رو طی کردیم، اگر تجربهای از حملات پانیک یا روشهای درمانی دارید، خوشحال میشیم اون رو در قسمت کامنتها با دیگران به اشتراک بذارید. شاید تجربیات شما بتونه به کسی کمک کنه که الان توی همون شرایط قرار داره. همچنین، اگر سوالی دارید یا هنوز در جستجوی راهحلهایی برای مقابله با پانیک هستید، اینجا جاییه که میتونید از همدیگه کمک بگیرید و همدل باشید.
سوالات متداول مقاله حملات پانیک
آیا میشه حملات پانیک رو بدون دارو درمان کرد؟
بله، درمانهای غیر دارویی مانند رواندرمانی (خصوصا CBT) و مدیریت استرس میتوانند موثر باشند. همچنین تمرینات تنفسی و آرامشبخشی میتواند در کاهش شدت حملات پانیک کمک کند.
برای درمان پانیک چه زمانی باید به روانشناس یا روانپزشک مراجعه کرد؟
اگر حملات پانیک شما به طور مکرر اتفاق میافتند، شدت پیدا کردهاند یا در زندگی روزمرهتان اختلال ایجاد کردهاند، بهتر است به یک روانشناس یا روانپزشک مراجعه کنید.
آیا حملات پانیک خطرناک هستن؟
حملات پانیک خود به خود خطرناک نیستند و آسیبی به بدن وارد نمیکنند؛ اما میتوانند بسیار ترسناک باشند و باعث بروز مشکلاتی مانند ترس از مکانهای عمومی یا اجتناب از موقعیتهای خاص شوند.
منبع: nhs.uk